Paolo Cognetti – De acht bergen
Het verlangen naar een eigen plek
Door: Robert Weijdert
Bij terugkeer van vakantie vonden we op de deurmat een kleurrijk ingepakt ‘welkomstcadeau’ van een van onze kinderen. De acht bergen van Paolo Cognetti, een boek dat in Valle d’Aosta speelt en dat, zo las ik op de achterflap, de Primo Strega had gekregen, de meest prestigieuze literaire prijs van Italië. Ik weet nog goed hoe neutraal ik aan het boek begon, zo van: we zullen wel eens even zien wie hier prijzen uitdeelt. Maar na de eerste zinnen was ik verkocht.
Wie een tijd in de bergen heeft geklommen weet dat vriendschappen, daar gesloten, een vast en tijdloos karakter hebben. Het is een van de kanten van De acht bergen die het boek zo onweerstaanbaar maakt. Het is aan een zegetocht door Europa bezig, wat enigszins argwanend maakt, maar dat is niet terecht: het is een prachtige roman, een van de mooiste die ik de laatste tijd heb gelezen. En in de bergsportliteratuur volstrekt uniek.
Hoogtepunt is het hoofdstuk waarin de hoofdpersoon Pietro de van zijn vader geërfde vervallen almhut weer opbouwt, samen met Bruno, een oude jeugdvriend uit het dal. Het is een passende metafoor voor het verlangen dat we allen hebben naar een eigen, beschermde plek. Met zijn testament brengt zijn vader, een fanatieke klimmer die zijn zoon nooit heeft meegekregen, hem terug naar het land waar hijzelf zijn benauwende en ongelukkige stadsleven kon ontvluchten. Het eenzame werk op de hooggelegen alm in de overweldigende Italiaanse Alpen brengt Paolo na een lange periode van rondzwerven en mislukte relaties weer samen met zijn jeugdvriend. Het brengt hem ook tot rust en zelfinzicht. Hij ontdekt de zuivere schoonheid van de bergen en de harde wereld van de mensen die er wonen en die trouw blijven aan hun geboortegrond. Voor het eerst slaagt hij erin zijn leven op een harmonische manier tot in alle eenvoud terug te brengen. Door het verkennen van de bergen begrijpt hij, tegelijk met een groeiend schuldgevoel, ook wat zijn vader bezielde.
Het boek ontleent zijn grote kracht en diepgang aan de evenwichtige dosering van de gebeurtenissen en aan de volkomen natuurlijke stijl, wars van iedere opsmuk of ieder effectbejag, waarin op de achtergrond de negatieve effecten van de Westerse geïndustrialiseerde wereld, zoals de ontbossing omwille van het skitoerisme in de jaren ’70 en '80, als een voortdurend gebrom aanwezig zijn.
Cognetti’s boek lijkt in veel opzichten op de geschriften over de mens die niet de behoefte heeft om weg te gaan, maar juist terug wil keren naar iets dat oorspronkelijk is. Het is een thema dat we kennen uit de Westerse literatuur bij o.a. Rousseau, Thoreau en Jack London en in onze tijd bij het aangrijpende Into the wild van Jon Krakauer (en de even sterke film die Sean Penn van het gegeven maakte).
Ook in Il ragazzo selvatico ( De wilde jongen) dat in 2013 verscheen, dus nog vóór De acht bergen, komt dezelfde thematiek terug, maar nu in vereenvoudigde, autobiografische vorm. Het is een soort voorstudie op zijn latere boek, vol verwijzingen naar filmers en andere schrijvers. Zo citeert hij het gedicht van Antonia Pozzi Alpenwater:
Vreugde, om als jou te zingen, bergbeek;
vreugde om te lachen
en in de mond de tanden te voelen,
zo wit als jouw bed van kiezels;
vreugde, om gewoon op een zonnige morgen
geboren te zijn
tussen de viooltjes
van een almwei;
de nacht te zijn vergeten
en de tangklem van het ijs.
Met zijn terugkeer probeert hij de geschiedenis te lezen die in het boerenland van zijn hut – Fontane nr. 1 in het adressenbestand van het dal – is ingekerfd. In de beschrijvingen van het land wordt hij aan de hand genomen door Elisée Réclus en L'Histoire d’une montagne, een boek dat ik niet kende. De citaten die hij geeft maakten mij zo nieuwsgierig dat ik de Duitse uitgave kocht, want mijn Frans is te beroerd voor het (lastige) origineel.
Réclus stortte mij in de ene na de andere verbazing. Ik dacht altijd dat ik wel wat afwist van de bergen, maar bij hem verschrompelde mijn kennis. In dit boekje – het is niet groot – spreekt de wetenschapper ouderwets lyrisch en met grote kennis van zaken over zijn onderwerp.
‘Vanaf iedere top, iedere geul, iedere helling openbaart het landschap ons nieuwe aspecten, toont het een telkens ander profiel. Op zich is de berg al een bergmassief; net zoals midden op zee iedere golf uit ontelbare kleinere golven bestaat. Om de bouw van een hele berg te kunnen bevatten, moet men hem bestuderen, hem tot in alle hoeken en gaten bewandelen, iedere verhoging beklimmen, het kleinste geultje verkennen. Zoals ieder ding is hij oneindig voor degene die hem wil leren kennen.’
Zo schrijft hij over gletsjers: ‘Nergens anders, zo lijkt het, geeft de natuur zich zoveel tijd bij haar werk van voortdurende vernieuwing.’ Een zin die ik niet snel zal vergeten.
Internet gaf helderheid over Réclus. Hij was een bekende anarchist en de eerste sociaal-geograaf. L'Histoire d’une montagne is uit 1880. In 22 (!) hoofdstukken beschrijft hij de vele aspecten van de berg. Afwisselend komen gesteenten, sneeuw, gletsjers, morenen, weiden, dieren, bloemen, bomen, wolken, de bergbewoners aan bod, maar ook de stadsmens die de bergen vanuit de verte ziet. Het is geen boek dat je in een paar uur op je gemak uitleest, je moet er wel wat voor over hebben. Maar heb je eenmaal begrepen hoe je het moet aanpakken, dan krijg je veel terug. Een woordenboek is wel handig.
Maar terug naar Cognetti en zijn roman. Vandaag las ik in een landelijk dagblad dat De acht bergen het tot een 4e plaats had gebracht in de 50 belangrijkste boeken van 2017. Maar belangrijker dan zo’n lijstje, subjectief als het is, is dat de bergen er weer mooier op zijn geworden.
Zo zie je wat er van komt als je kinderen aan je denken.
Literatuur
• Paolo Cognetti, De acht bergen, De Bezige Bij 2017.
• Paolo Cognetti, Il ragazzo selvatico, Terre di Mezzo Editore 2013 (in het Duits vertaald als: Fontane nr. 1. Sommer in den Bergen, Rotpunkt Verlag 2017).
• Elisée Réclus, L’Histoire d’une montange, Paris 1880 (in het Duits vertaald als Geschichte eines Berges, Verlag Edition AV 2013).
Op 24 julli 1938 bereikten Anderl Heckmair, Ludwig Vörg, Fritz Kasparek en Heinrich Harrer de top van de Eigernoordwand en schreven geschiedenis. De weg die ze door de wand volgden wordt de Heckmair-route genoemd, omdat Anderl verreweg de beste klimmer van de vier was. In 1938 duurde de beklimming vier dagen. In 2008 beklom de Zwitserse topalpinist Ueli Steck dezelfde route in 2.47 uur. Dani Arnold eveneens een Zwitser, verbeterde dat record in 2011: hij had 2.28 uur nodig. Heeft de wand hiermee zijn glans verloren? ‘Nee’, zeggen Steck en Arnold. ‘De Eigernoordwand is nog steeds even moeilijk als in 1938, maar het materiaal en de techniek zijnwel veranderd. De grootste fout die je als klimmer kunt maken, is deze wand onderschatten.’
V.l.n.r.: Ueli Steck, Stephan Siegrist, Roger Schäli, Dani Ranold.
Vanwege de grote hoeveelheden sneeuw die er de afgelopen weken en maanden gevallen zijn, ligt er veel meer sneeuw in de Alpen dan gebruikelijk.
Wandelpaden liggen diep onder de sneeuw, lawines razen vernietigend door dalen. Kortom: in gebieden waar je normaal al vroeg terecht kunt, is wandelen nu onmogelijk en gevaarlijk. Je zou zeggen: sneeuwschoenen onder en gaan met die banaan, maar dat is heel erg onverstandig. Meer weten? De NKBV geeft zinnige raad over de gevaren en de do’s en don’ts.
Diabetes onder alpenmarmotten door toedoen van de mens
Marmotten eten voornamelijk grassen en kruiden. Als een alpenmarmot de hele zomer flink dooreet, weegt hij in september zo’n 4 tot 6 kilo. Tot zo ver het goede nieuws. Maar er is ook minder goed nieuws. Als alpenmoramotten mensenvoedsel eten dat wordt achtergelaten, krijgen ze suikerziekte! Diabetes is inmiddels zo wijd verbreid dat – volgens een artikel in de Franse krant Le Dauphiné – zo’n 50% van de marmottensterfte wordt veroorzaakt door diabetes. Gooi dus NOOIT eten weg, ook geen appelklokhuizen en voer een wild dier niet. De krant baseert zich op onderzoek uitgevoerd dor het Franse instituut CNRS. Lees verder.